কিতাপ ৯৯৬৯

 আহোম ৰাজত্বত চিকিৎসা সেৱা (আহোম ৰাজত্ব কালৰ চিকিৎসা সেৱা বিষয়ক প্ৰথম বুৰঞ্জী)- 

ড° ৰতন কুমাৰ কটকী৷

বাণী মন্দিৰ/ প্ৰথম প্ৰকাশ ২০০৯/ মূল্য-৮০.০০/ পৃষ্ঠা:- ১৪৭

কিতাপখনৰ বিষয়ে:- ছশবছৰীয়া আহোম ৰাজত্বকালত জনসাধাৰণ তথা স্বর্গদেউ সকলৰ স্বাস্থ্য-ৰোগ, বেজ, চিকিৎসা-ব্যৱস্থা, আন্তঃগাঁঠনি সমন্বিতে সকলো দিশ সামৰি কোনো গ্ৰন্থ নথকাত লেখকে অসমীয়া বুৰঞ্জীৰ লগতে ক্ষেত্ৰভিত্তিক সমীক্ষাৰে ৰাইজৰ মাজত প্ৰচলিত জনশ্ৰুতি, কাহিনী আদিও গ্ৰহণ কৰি বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিৰে চালি-জাৰি কিতাপখনৰ বাবে সমল তৈয়াৰ কৰিছিল৷ কিতাপখনৰ মূল কাহিনীটি লেখকে ড° পদ্মেশ্বৰ গগৈ স্মাৰক বক্তৃতা ৰূপে টাই অধ্যয়ন আৰু গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠান, মৰাণহাটত ২০০৬ চনৰ ৮ জানুৱাৰীত প্ৰদান কৰিছিল৷

কিতাপখনত প্ৰথম অধ্যায়ত আলোচ্য বুৰঞ্জীৰ চমু বিৱৰণী; দ্বিতীয় অধ্যায়ত আহোম ৰাজত্বকালত ৰোগ (স্বর্গদেউ সকলৰ ৰোগ; জনসাধাৰণৰ ৰোগ; মিলছৰ ৰিপর্ট আৰু আহোম ৰাজত্বত ৰোগ; কানিৰ প্ৰভাৱত কানীয়া আৰু ৰুগীয়া হোৱা অসমীয়া; আহোম ৰাজত্বকালত ৰক্তহীনতা ৰোগ) তৃতীয় অধ্যায়ত আহোম ৰাজত্বত চিকিৎসা সেৱাৰ আন্তঃগাঁথনি (চিকিৎসা পৰম্পৰা আৰু ব্যৱস্থা আৰু চিকিৎসা বিষয়ক পুথি) চতুর্থ অধ্যায়ত আহোম ৰাজত্বত বেজ, বৈদ্য, চিকিৎসক, বেজৰ খেল; পঞ্চম অধ্যায়ত আহোম ৰাজত্বত জনসাধাৰণৰ স্বাস্থ্য; ষষ্ঠ অধ্যায়ত ছশবছৰীয়া আহোম ৰাজত্বত চিকিৎসাৱলী (বনৌষধিৰ প্ৰয়োগ আৰু চিকিৎসাৱলী; লোকাচাৰ, ডাকৰ-বচন, লোক-বিশ্বাস আৰু চিকিৎসাৱলী, মন্ত্ৰ আৰু চিকিৎসাৱলী আৰু আয়ুবেদিক পদ্ধতিৰ চিকিৎসাৱলী) সপ্তম অধ্যায়ত ৰসেন্দ্ৰ বংশাৱলী ১৯৬৭, বেজবৰুৱাৰ বংশাৱলী, আয়ুবের্দীয় গ্ৰন্থসাৰ, আয়ুবেদীয় গ্ৰন্থসাৰ আৰম্ভ, হস্তী-বিদ্যার্ণৱ আৰু ঘোঁৰা নিদান পুথিৰ চমু আলোচনা) আৰু অষ্টম অধ্যায়ত ওপৰঞ্চি হিচাপে অসমীয়া বনৌষধি আৰু বৈজ্ঞানিক নাম আৰু অসমীয়াত লিখা ইংৰাজী শব্দসমূহৰ চমু তালিকা সন্নিবিষ্ট কৰিছে৷ ষষ্ঠ অধ্যায়লৈকে প্ৰতি অধ্যায়ৰ শেষত গ্ৰন্থপঞ্জী আৰু টোকা সংযোগ কৰাত কিতাপখনৰ গাম্বীর্ষতা বৃদ্ধি পাইছে৷ চিকিৎসা সেৱা, আন্তঃগাঁঠনি, ৰোগ-ব্যাধি, স্বাস্থ্য, বেজ-বৈদ্য, চিকিৎসাৱলীৰ বিষয়ে থকা এইখন অসমীয়া ভাষাৰ এখন বুৰঞ্জীবিষয়ক উৎকৃষ্ঠ গ্ৰন্থ-     

কিতাপখনৰ পৰা তিনিচোৱা

ক) আহোম ৰাজত্বৰ সময়ত ব্যৱহৃত কিছুমান বনৌষধি আৰি ইয়াৰ গুণাগুণ:

যমলাখুটি

১. যমলাখুটি:- কোষ্ঠকাঠিন্য  আৰু জণ্ডিছ ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

২. গন্ধালিবন:-ৰস ডিচেণ্ট্ৰিত ব্যৱহাৰ হয়৷ ইয়াৰ প্ৰলেপ কঁটা ঘাঁৰ তজ বন্ধ কৰাত ব্যৱহাৰ হয়৷

৩. যষ্টমধু:- বাকলিৰ ৰস চর্মৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷ শিপা কাঁহ, ফেৰিংজাইটিছ ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

চালকুঁৱৰী

৪. চালকুঁৱৰী:- পাতৰ ৰসে পেলু নাশ কৰে ৷ পাইলছ বা কেঁচুমুৰীয়া ৰোগ আৰু মূত্ৰযন্ত্ৰৰ ৰোগ প্ৰতিহত কৰে৷ ছালৰ ৰোগ আৰু চুলিৰ সুৰক্ষাত ব্যৱহাৰ হয়৷

শতমূল

৫. শতমূলী:- শিপাৰ ব্যৱহাৰে মাতৃৰ দুগ্ধৰ প্ৰৱাহ বৃদ্ধি কৰে৷ ডিচেণ্ট্ৰি তেজৰ ৰোগ, চকু আৰু ডিঙিৰ ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

৬. বসাক:- পাতৰ ৰস ব্ৰংকাইটিছ, এজমা ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

পূৰৈশাক

৭. পূৰৈশাক:- পাত বিশেষকৈ গর্ভৱতী মহিলা আৰু শিশুৰ কোষ্ঠকাঠিন্য ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

৮. হাড়জোৰা লতা:- ইয়াক ভঙা হাড় জোৰা লগোৱাত ব্যৱহাৰ হয়৷

৯. তেজমূহী:- ইয়াৰ শিপা আৰু বাকলি টলচিলাইটিছ ৰোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷ 

ভেদাইলতা

১০. ভেদাইলতা:- ইয়াৰ পাত পেটচলা আৰু গ্ৰহণীৰোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷ মাছৰ সৈতে ৰান্ধি প্ৰসূতিৰ পেটৰ বিষ নিৰাময়ত ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷

 

নয়ণতৰা

১১. নয়নতৰা:- ইয়াৰ পাতৰ ৰস বহুমুত্ৰ ৰোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷

১২. অগস্যাত:- ইয়াৰ শিপা গর্ভপাত কৰোৱাত ব্যৱহাৰ কৰাৰ উপৰি পেটচলা, গ্ৰহণী ৰোগতো ব্যৱহাৰ হয়৷

নীলকণ্ঠ

১৩. নীলকণ্ঠ:- গোটেই গছজোপা মেলেৰিয়া ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

দ্ৰোণবন

১৪. দ্ৰোণবন:- ইয়াৰ পাত চাইন’চাইটিছ ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

তুলসী

১৫. তুলসী:- মৌৰ সৈতে ইয়াৰ ৰস শিশু কাঁহ আৰু এজমা ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

ব্ৰাক্ষ্মীশাক

১৬. ব্ৰাক্ষ্মীশাক:- এই শাক বসন্ত আৰু মূত্ৰযন্ত্ৰৰ ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷ মগজুৰ শক্তিবর্ধক হিচাপেও ব্যৱহৃত হয়৷

ভৃঙ্গৰাজ

১৭. ভৃঙ্গৰাজ:- পাতৰ ৰস পেলুনাশক হিচাপে ব্যৱহাৰ হয়৷ পাতৰ প্ৰলেপ চুলিৰ সৌন্দর্যবর্ধক হিচাপে ব্যৱহূত হয়৷

১৮. কালমেঘ:- শিপৰা ৰস মেলেৰিয়া ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷ পাতৰ ৰস কাঁহ জ্বৰ, পেটচলা ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷

মুচন্দৰী

১৯. মুচন্দৰী:- পাতৰ ৰস পেটচলা, গ্ৰহণী ৰোগত ব্যৱহাৰ হয়৷ সতেজ পাতৰ প্ৰলেপ কঁটা ঘাঁৰ তেজ বন্ধ কৰাত ব্যৱহাৰ হয়৷

লেটাগুটি

২০. লেটাগুটি:- গুটিৰ প্ৰলেপ টনচিলাইটিছ, কাঁহ, এজমা, জ্বৰ আদিত ব্যৱহাৰ হয়৷

সৰু মানিমুনি

বৰ মানিমুনি

২১. বৰ মানিমুনি আৰু সৰু মানিমুনি:- ইয়াক পেটচলা আৰু গ্ৰহণীৰোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷

বন আমলখি

২২, বন আমলখি:- ফল আৰু পাতৰ ৰস জণ্ডিছ ৰোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷ (পৃষ্ঠা-৭)

খ) জীৱ-জন্তুৰ তত্ত্বাৱধানৰ বাবে প্ৰৱর্তিত খেল-

হাতী বৰুৱা:- হাতী বৰুৱা ৰজাঘৰৰ সকলো হাতীৰ অধ্যক্ষ৷ এওঁৰ তলত পাইক থাকে আৰু পাইকৰ সহায়ত হাতীৰ তদাৰক কৰিব লাগে৷ স্বর্গদেউ হাতীত উঠি ফুৰিলে হাতীবৰুৱা স্বর্গদেউৰ কাষে কাষে যাব লাগে৷ অন্যথাই দণ্ড ভোগ কৰিব লাগে৷

ঘোঁৰা বৰুৱা:- ৰজাৰ সকলো ঘোঁৰাৰ অধ্যক্ষ ঘোঁৰা বৰুৱা৷ এওঁ তলত থকা পাইকৰ দ্বাৰা ঘোঁৰা তদাৰক কৰে৷ কদাচিত স্বর্গদেউ ঘোঁৰাত উঠিলে সাবধানে লগত যাব লাগে৷ ইয়াৰ ব্যতিক্ৰম হ’লে দণ্ড ভোগ কৰিব লগা হয়৷

কুকুৰাচোৱা বৰুৱা:- এওঁ পাইক মানুহৰ সহায়ত কুকুৰা চৰাই পুহি প্ৰতিপালন কৰে৷ কুকুৰা আৱশ্যক মতে যোগান ধৰা এওঁৰ কতর্ব্য৷ ইয়াৰ ব্যতিৰেকে দণ্ড ভোগ কৰিব লগা হয়৷

শেনচোৱা বৰুৱা:- শেনচৰাইৰ তত্বাৱধান আৰু প্ৰতিপালনৰ দায়িত্ব শেনচোৱা বৰুৱাৰ৷ শেন চৰাইৰ খেল-ধেমালি আদিৰ কর্তব্য এওঁৰ৷ শেন চৰাইৰ ৰোগ হ’লে চিকিৎসাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে৷ নহ’লে দণ্ডনীয়৷

পাখিমৰীয়া বৰুৱা:- এওঁৰ তলতো পাইক থাকে৷ তাৰ দ্বাৰা ৰজা ঘৰত পাখি যোগান ধৰিব লাগে৷ ক্ৰটি হ’লে বৰুৱাৰ গাত জগৰ লাগে৷ দণ্ডনীয়৷ (পৃষ্ঠা-৬১)

গ) লাওপানী (সাজ) প্ৰস্তুত প্ৰণালী আৰু ব্যৱহাৰ:-

আহোমসকলৰ পৰম্পৰাগত লাওপানী আৰু আমলৈপৰুৱাৰ টোপ

আহোম যুগৰ অন্য এবিধ লাগতিয়াল খাদ্যসম্ভাৰ হ’ল লাওপানী (সাজ)৷ বৰা বা লাহী চাউলৰ ভাতৰ লগত বিশেষ দৰব বা সাজৰ পিঠা (হূ-লাও) সানি লাওপানী তৈয়াৰ কৰা হয়৷ পিঠা তৈয়াৰ কৰোঁতে দিয়া বনদৰবৰ ভিতৰত আছে- জালুক, কপৌ ঢেকীয়া, পাতিসোন্দা গছৰ পাত, বনজালুক, টংলতিৰ পাত, জেতুলিপকাৰ পাত, সৰু মানিমুনি, বৰমানিমুনি, কঁঠাল পাত, পিপলী, তেজমুৰ, চেনীবন, বিয়নী সাপোতা, লতা মাহুদি, গছ মাহুদি, মধুৰী পাত, হেতেলতী পাত, মালকাঠি, পানী-মধুৰী, বিহলঙনীৰ পাত শুকুৱাই মিহিকৈ খুন্দি চাউলৰ গুৰিৰ সৈতে সানি দৰব প্ৰস্তুত কৰে৷ অৱশ্যে ঠাই বিশেষে বনদৰব ব্যৱহাৰত কিছু তাৰতম্য দেখা যায়৷ তদুপৰি গছ-বনসমূহৰ প্ৰাচুর্যৰ ওপৰত নির্ভৰ কৰিও বনদৰব প্ৰয়োগত বিভিন্নতা দেখা পোৱা যায়৷

         লাওপানীৰ পিঠাত থকা বনৌষধে ‘ইষ্ট’ নামৰ ভেকুঁৰবিদগ ধৰি ৰাখি সিজোৱা বৰা বা লাহী ধানৰ চাউলত সেই ইষ্টযুক্ত গুড়ি সানি দিলে সিজোৱা চাউলত ৰাসায়নিক প্ৰক্ৰিয়া ঘটি লাওপানী প্ৰস্তুত হয়৷ এনেকৈ লাওপানী তৈয়াৰ কৰা প্ৰণালীটো এটা বৈজ্ঞানিক ভিত্তিত প্ৰতিষ্ঠিত পদ্ধতি৷ সেইটো ভালদৰে প্ৰকাশ কৰিব পাৰি

                            C6H12O6—  C2H5OH +       CO2 +         Energy

                                গ্লু’কজ      সাজ       কার্বনডাই অক্সাইড   শক্তি

দৰবত ব্যৱহৃত উদ্ভিদজাত সামগ্ৰী আহোম যুগত উভৈনদী আছিল৷ জালুকৰ খেতি বাৰীত কৰি লৈছিল৷ বাকী আটাইবোৰ বনৰীয়া গছ-বন আছিল৷ কিন্তু আজিকালি দৰবৰ বাবে কেতবোৰ গছ-বন সহজতে পোৱা নাযায় বুলি দৰব প্ৰস্তুতর্কতা  লোকসকলে কয়৷

এই লাওপানী বা সাজ আহাৰ হিচাপে গ্ৰহণ কৰাৰ উপৰি ঔষধ হিচাপে ব্যৱহাৰ হৈছিল৷ সাজৰ ব্যৱহাৰ ‘সংৰক্ষক’ হিচাপেও বিস্তৃতি লাভ কৰিছিল৷ সাধাৰণতে স্বর্গদেউসকলৰ মৃত্যুৰ পাছতহে মৈদাম খন্দা হয়৷ গতিকে মৃত্যুৰ সময়ৰপৰা গোৰ দিয়ালৈ কেইবামাহৰো আৱশ্যক  হৈছিল৷ যথাসম্ভৱ মৃতদেহ গেলি-পচি নোযোৱাকৈ ৰাখিবলৈ সাজৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল৷ লগতে মৌ-জোলৰ প্ৰলেপ, অনান্য বনৌষধিৰে মৃতদেহত প্ৰলেপ দিছিল৷ (পৃষ্ঠা-৭৯)